Lá ổi là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa lá ổi

Lá ổi là bộ phận sinh học của cây ổi (Psidium guajava), thuộc họ Đào kim nương (Myrtaceae), thường mọc ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Lá có hình bầu dục, gân nổi rõ, mép nguyên, dài trung bình từ 5 đến 15 cm, mặt trên màu xanh bóng, mặt dưới nhạt hơn và có lớp lông mịn. Lá ổi tươi có mùi thơm nhẹ, dễ nhận biết và chứa nhiều hợp chất hữu ích trong y học cổ truyền và hiện đại.

Cây ổi được trồng rộng rãi tại châu Á, Nam Mỹ, châu Phi, với lá thường được thu hái quanh năm. Ngoài giá trị thực phẩm từ quả, phần lá đã được sử dụng như dược liệu truyền thống trong nhiều nền y học khác nhau. Lá ổi còn đóng vai trò trong sinh thái học như một nguồn thức ăn cho một số loại sâu bướm, đồng thời có khả năng kháng côn trùng nhất định.

Theo hệ thống phân loại thực vật, cây ổi được định danh chính thức là Psidium guajava L., là một trong hơn 100 loài thuộc chi Psidium. Việc nhận dạng đúng lá ổi là cơ sở quan trọng để ứng dụng an toàn trong các lĩnh vực dược phẩm, mỹ phẩm và thực phẩm bổ sung.

Thành phần hóa học của lá ổi

Lá ổi chứa nhiều hoạt chất sinh học đa dạng, trong đó nổi bật nhất là nhóm flavonoid (quercetin, avicularin), tanin, saponin, tinh dầu và các axit hữu cơ như acid gallic và acid ellagic. Các hợp chất này có hoạt tính chống oxy hóa mạnh, giúp trung hòa các gốc tự do và bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

Phân tích phổ UV-VIS và HPLC đã xác định rằng chiết xuất ethanol từ lá ổi có hàm lượng quercetin trung bình từ 1,5–4 mg/g tùy theo mùa thu hoạch. Bảng dưới đây thể hiện một số thành phần chính trong lá ổi (theo % khối lượng khô):

Hợp chất	Hàm lượng ước tính (%)	Hoạt tính sinh học
Quercetin	0,15 – 0,40	Chống oxy hóa, chống viêm
Tanin	5 – 12	Sát khuẩn, se niêm mạc
Saponin	1 – 3	Tăng miễn dịch, kháng khuẩn
Acid ellagic	0,1 – 0,2	Chống đột biến, chống ung thư

Ngoài ra, tinh dầu lá ổi chứa các hợp chất như β-caryophyllene và eugenol, góp phần vào mùi thơm đặc trưng và hoạt tính kháng vi sinh vật. Một số nghiên cứu đã xác định trên 40 hợp chất dễ bay hơi trong tinh dầu lá ổi.

Tác dụng dược lý của lá ổi

Chiết xuất lá ổi thể hiện nhiều tác dụng dược lý quan trọng trên cả mô hình $in\ vivo$ lẫn $in\ vitro$. Tác dụng nổi bật nhất là kháng khuẩn, đặc biệt đối với các chủng như Escherichia coli, Staphylococcus aureus và Salmonella typhi. Cơ chế này được cho là do tanin và flavonoid ức chế enzym cần thiết cho sự sống của vi khuẩn.

Các tác dụng khác bao gồm:

• Giảm đường huyết: ức chế enzym α-glucosidase và giảm hấp thu glucose ruột
• Kháng viêm: giảm nồng độ IL-6, TNF-α trong mô viêm
• Giảm cholesterol: ức chế hấp thu lipid tại ruột
• Chống oxy hóa: bảo vệ tế bào gan, tụy khỏi tổn thương gốc tự do

Một số nghiên cứu còn cho thấy tiềm năng của chiết xuất lá ổi trong việc ức chế sự phát triển của tế bào ung thư cổ tử cung và tuyến tiền liệt, thông qua cơ chế cảm ứng apoptosis. Dù vậy, các bằng chứng hiện nay vẫn chủ yếu ở mức độ tiền lâm sàng và cần được xác minh trên người.

Ứng dụng trong thực phẩm và mỹ phẩm

Chiết xuất từ lá ổi được ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp thực phẩm chức năng và mỹ phẩm tự nhiên nhờ đặc tính kháng khuẩn, chống viêm và chống oxy hóa. Trong ngành thực phẩm, lá ổi được chế biến thành trà thảo mộc, viên uống bổ sung hỗ trợ tiêu hóa và kiểm soát đường huyết. Trà lá ổi có hương vị thanh nhẹ, giúp cải thiện chức năng tiêu hóa và hỗ trợ giảm cân.

Trong lĩnh vực mỹ phẩm, các hợp chất trong lá ổi như flavonoid và tanin có khả năng làm sạch da, giảm mụn, se khít lỗ chân lông và chống lão hóa. Các sản phẩm phổ biến gồm:

• Sữa rửa mặt chứa chiết xuất lá ổi
• Mặt nạ thảo dược chống viêm
• Nước súc miệng từ tinh dầu lá ổi

Một số doanh nghiệp dược mỹ phẩm đã phát triển sản phẩm chứa chiết xuất lá ổi như dạng serum chăm sóc da hoặc kem bôi trị mụn. Việc chiết tách và tinh chế hợp chất hoạt tính từ lá ổi đang là hướng nghiên cứu tiềm năng để sản xuất các chế phẩm hiệu quả cao và an toàn.

Dạng bào chế và sử dụng

Lá ổi có thể được sử dụng trực tiếp dưới dạng tươi, khô hoặc chiết xuất. Tùy theo mục đích, có thể dùng các dạng bào chế sau:

• Nước sắc: nấu 10–15g lá khô với 300ml nước, chia 2–3 lần uống trong ngày
• Trà túi lọc: tiện dụng, dùng hàng ngày giúp ổn định tiêu hóa
• Chiết xuất ethanol: sử dụng trong viên nang hoặc dạng nhỏ giọt

Ngoài ra, dạng bột lá ổi có thể phối hợp với dược liệu khác trong các công thức cổ truyền hoặc làm thành viên hoàn. Liều dùng trung bình khuyến cáo từ 5–20g lá tươi/ngày, tùy theo bệnh lý cụ thể. Cần đảm bảo nguyên liệu đạt chuẩn GACP và không nhiễm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Lưu ý an toàn và tác dụng phụ

Mặc dù lá ổi có độ an toàn tương đối cao, việc sử dụng kéo dài hoặc liều cao có thể gây táo bón do tanin. Người có cơ địa dị ứng cần thử phản ứng trước khi dùng ngoài da. Đối với phụ nữ có thai, chưa có đủ bằng chứng lâm sàng để khẳng định tính an toàn nên cần thận trọng.

Lá ổi có thể tương tác với thuốc điều trị tiểu đường, làm tăng tác dụng hạ đường huyết. Do đó, bệnh nhân đang dùng thuốc cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi kết hợp. Ngoài ra, không nên dùng lá ổi đã ngả màu nâu sậm hoặc mốc vì có thể sinh độc tố.

Tài liệu tham khảo

1. Gutierrez, R. M., Mitchell, S., & Solis, R. V. (2008). Psidium guajava: a review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. Journal of Ethnopharmacology, 117(1), 1–27.
2. Barbalho et al. (2016). Guava (Psidium guajava L.) leaves: nutritional composition, phytochemical profile and health benefits. Journal of Traditional and Complementary Medicine.
3. Ojewole, J. A. O. (2005). Hypoglycemic and hypotensive effects of Psidium guajava leaf extracts. PubMed.
4. Gutiérrez et al. (2015). Antimicrobial properties of guava leaf extracts. NCBI.